-
1 кабыгы
скорлупа, кора, шелуха, кожица -
2 җеназа кабыгы
-
3 ми кабыгы
= ми сүрүе кора́ мо́зга -
4 орлык кабыгы
бот. лузга́ -
5 бака кабыгы
-
6 кабык
сущ.1) в разн. знач. кора́, ко́ркаагач кабыгы — кора́ де́рева
усак кабыгы — кора́ оси́ны, оси́новая кора́
яра кабыгы — ко́рка на ра́не
2) луб, лубо́к, лы́ко || лубяно́й, лу́бочныйюкә агачларының кабыгын төшерү — снима́ть луб ( драть лыко) с лип
кабык җебетү — мочи́ть лы́ко
кабык арба — лубяна́я теле́га
кабык ишек — лу́бочная дверь
3) ко́рка, кожура́ ( некоторых плодов)лимон кабыгы — лимо́нная ко́рка
кавын кабыгы — ко́рка ды́ни
бәрәңге кабыгы — кожура́ карто́феля
4) скорлупа́ ( яйца)5)а) шелуха́, ко́жица, скорлупа́ (овощей, плодов, семян и т. п.)борчак кабыгы — шелуха́ горо́ха
алма кабыгы — ко́жица я́блока
көнбагыш кабыгы — шелуха́ се́мечек
чикләвек кабыгы — скорлупа́ оре́ха
б) чешу́йкатополь бөреләренең кабыгы — чешу́йка тополи́ных по́чек
6) чешуя́, ко́жа ( пресмыкающихся)кәлтә җәенә берничә мәртәбә кабыгын сала — я́щерица за ле́то не́сколько раз меня́ет ко́жу
7) геол. оболо́чка, кора́җир кабыгы — оболо́чка Земли́, земна́я кора́
8) книжн. кора́, ко́рка ( полушарий мозга) || ко́рковыйбаш миенең кабык катлавы — ко́рковый слой головно́го мо́зга
9) перен. оболо́чка, скорлупа́үз кабыгыңа бикләнү — замыка́ться (прятаться, уходить и т. п.) в свою́ скорлупу́
10) перен. оболо́чка; оде́ждакешенең тышкы кабыгына карама — не смотри́ на оболо́чку челове́ка ( не суди о человеке по одежде)
•- кабык кимерүчеләр
- кабык коңгызы
- кабык шин -
7 кабык
кабык Iкора; скорлупа;теректин кабыгы кора тополя;жаңгактын кабыгы скорлупа грецкого ореха;кабыгы менен катыр-1) высушить с корой (бревно, жердь, палку);2) перен. подвергнуть мучительной пытке;кызыл кабык дикий лук.кабык- IIто же, что камык-;кер кашканы көргөндө кабыгып башын чайкады стих. увидя каракового лысанку (коня), он озабоченно покачал головой. -
8 күк
I прил.1) голубо́й, голубо-; си́ний, лазу́рныйкүк буяу — голуба́я (си́няя) кра́ска
күккә буяу — кра́сить в си́ний цвет
күк яулык — голубо́й (си́ний) плато́к
күк күзле — голубогла́зый
күк томан — голубо́й тума́н
2) перен. си́нийавыруның иреннәре күк — у больно́го гу́бы си́ние
3) си́зый, сизо-күк күгәрчен — си́зый го́лубь
күк канатлы акчарлаклар — сизокры́лые ча́йки
4) си́вый; се́рый диал. ( о масти)күк ат — си́вая ло́шадь; си́вка
•- күк агач- күк ала
- күк бөрлегән
- күк җиләк
- күк күбәләк
- күк сөт
- күк сусын
- күк чәчәк II сущ.1) в разн. знач. не́бо, небосво́д || небе́сныйкүкне болыт каплаган — не́бо покры́то ту́чами
күктә ай йөзә — на не́бе плывёт луна́
йолдызлы күге — звёздное не́бо
күктән сөрелгәннәр — изгна́нники не́ба
күзләрне күккә төбәү — обрати́ть взо́ры на не́бо
күк төсендәге — небе́сного цве́та, я́рко-голубо́й
күк зәңгәрлеге — небе́сная синева́, небе́сная лазу́рь
күк җисемнәре — небе́сные тела́
2) в знач. нареч. күккә вверхзенит туплары күккә төбәлгән — зени́тные ору́дия наце́лены вверх
•- күк бите- күк гөмбәзе
- күк гөрелдәү
- күк гөрселдәү
- күк гөрелтесе
- күк итәге
- күк чите
- күк йөзе
- күк көймәсе
- күк чатыры
- күк күкрәү
- күк меридианы
- күк сферасы
- күк экваторы••күк арбасы — гром (букв. небе́сная теле́га)
күк белән җир арасы — (отлича́ться) как не́бо от земли́; не́бо и земля́
күк белән җир арасында (булу) — быть, находи́ться ме́жду не́бом и землёй
күк белән җир арасында йөрү — вита́ть ме́жду не́бом и землёй; вита́ть в облака́х
күк белән ябылган (капланган) — некры́тый, без кры́ши
күк кабыгы (капусы) ачылды — сча́стье привали́ло; наста́л ( чей-то) звёздный час
күк кабыгы (капусы) ачылганны көтү — наде́яться на аво́сь
күк (күкләр) күкрәтү — мета́ть гро́мы и мо́лнии (гро́мы-мо́лнии)
күккә күтәрү (чөю); күккә күтәреп (чөеп) мактау — возноси́ть/вознести́ до небе́с
күк патшасы — царь (оте́ц) небе́сный
күк терәве — прост. верзи́ла
күккә күтәрелү — взорва́ться, взлете́ть на во́здух
күккә очыру (күтәрү) — взорва́ть, подня́ть на во́здух
күкнең төбе тишелү — разве́рзлись небеса́, разве́рзлись хля́би небе́сные (о сильном, проливном дожде)
күктән җиргә төшү — упа́сть (сойти́) с не́ба (небе́с) на зе́млю
күктән иңгән — рел. по́сланный бо́гом, от бо́га
күктән (төшкәнне) көтү — ждать ма́нну небе́сную; ждать у мо́ря пого́ды; наде́яться на аво́сь
күктән төшү — как (бу́дто, сло́вно, то́чно) с не́ба свали́лся (упа́л); сва́ливаться (свали́ться, па́дать, упа́сть) с не́ба (т. е. случи́ться неожи́данно, внеза́пно); как (бу́дто, сло́вно, то́чно) с луны́ свали́лся (упа́л); сва́ливаться (свали́ться, па́дать, упа́сть) с луны́; как с не́ба свали́лся; с не́ба свали́лся (упа́л) (о неожиданно полученном, достигнутом)
- күкләргә ашу III послелог; разг.; см. кебеккүктән эзләгәнне җирдән табу — на ловца́ и зверь бежи́т (букв. иска́ть на не́бе, а найти́ на земле́)
кояш чыккан күк булды — сло́вно взошло́ со́лнце
-
9 агачсыл
-
10 апельсин
сущ.апельси́н (дерево, а тж. его плод) || апельси́новый, апельси́нный ( сок)апельсин кабыгы — апельси́новая ко́рка
апельсин вареньесы — апельси́новое варе́нье
-
11 бөре
сущ.; бот.1) по́чка || по́чечныйкаен бөресе — берёзовая по́чка
чәчәк бөресе — по́чка цветка́
бөре кабыгы — по́чечная чешуя́
2) бот. глазо́к, по́чкачалма чәчәк бөресе — глазо́к пио́на
алма агачын бөре белән ялгау — приви́вка я́блони глазко́м (по́чкой)
3) диал.; см. күркә 2)•- бөре ботак
- бөре корты
- бөре ашаучы
- бөредән үстерү
- бөредән үрчетү -
12 җеназа
сущ.1) заупоко́йная моли́тва ( совершаемая на кладбище перед опусканием покойного в могилу), тре́ба, отпева́ние2) по́хороны, гражда́нская панихи́-да, похоро́нная проце́ссия || похоро́нныйкемнеңдер җеназасында булу — быть на чьи́х-либо похорона́х
җеназа маршы — похоро́нный марш
3) разг. поко́йник; оста́нки, прахҗеназасын чыгардылар — состоя́лся вы́нос (его́) те́ла
•- җеназа кабыгы
- җеназа арбасы
- җеназа догасы
- җеназа кую
- җеназа намазы
- җеназа уку••- җеназасы- җеназасы укылган -
13 җеназа агачы
= җеназа кабыгы носи́лки, на кото́рых выно́сят поко́йника -
14 йомырка
сущ.1) яйцо́ || яи́чныйкош йомыркасы — пти́чье яйцо́
ташбака йомыркасы — черепа́шье яйцо́
йомырка салу — нести́ (класть) я́йца, нести́сь
йомырка сала торган кош — несу́шка (курица, утка, гусь и т. п.)
йомыркадан чыгу — вы́лупиться из яйца́
чиле-пешле йомырка — яйцо́ всмя́тку
йомырка агы — яи́чный бело́к
йомырка кабыгы — яи́чная скорлупа́
йомырка сарысы — яи́чный желто́к
йомырка сарысы төсендә — цве́та яи́чного желтка́
йомырканың җөе юк — (посл.) яйцо́ не име́ет швов
йомырка тавыкны өйрәтми — (посл.) яйцо́ ку́рицу не у́чит
аның әтәче дә йомырка сала — (погов.) у него́ и пету́х несётся
күрше тавыгы каз кебек, йомыркасы баш кебек — (посл.) в чужи́х рука́х всегда́ ломо́ть вели́к (букв. у соседа́ ку́рица с гуся́, а я́йца несёт величино́й с го́лову)
2) как первый компонент русского сложн. сл. яйце-йомырка салучанлык — яйцено́скость
йомырка (күп) сала торган тавык — яйцено́ская ку́рица
•- чебеш чыгару
- йомырка җыючы
- йомырка сатучы
- йомырка тәбәсе
- йомыркага утыру••йомырка салырга йөргән тавык кебек, йомыркасы бар тавык кебек (йөрү) — (носи́ться) как ку́рица с яйцо́м
йомырка эчендәге сары кебек — как у попа́ за па́зухой (букв. как желто́к в яйце́)
йомыркадан әле (яңа) чыккан — зелёный, нео́пытный
йомыркадан җөй эзләү — выи́скивать чью́-либо вину́ (букв. выи́скивать шов на яйце́)
-
15 карама
сущ.1) вяз || вя́зовыйкарама кабыгы — кора́ вя́за
карама дуга — вя́зовая дуга́
2) вя́зки, схва́ткиарбаның арт карамасы — за́дние схва́тки теле́ги
чана карамасы — вя́зки са́нные
карама бөгү — де́лать са́нные (теле́жные) вя́зки, схва́тки
••карама көленә утыру — сесть в лу́жу (в кало́шу)
-
16 ми
I сущ.1) анат. мозг || мозгово́йалгы ми — пере́дний мозг
аралык мие — промежу́точный мозг
арка мие — спинно́й мозг
баш мие — головно́й мозг
зур ми — большо́й мозг
кечкенә ми — ма́лый мозг, мозжечо́к
озынча ми — продолгова́тый мозг
баш мие ялкынсыну — воспале́ние головно́го мо́зга; энцефали́т
мигә кан йөгерү — кровоизлия́ние в мозг
ми үзәкләре — мозговы́е це́нтры
ми тышчасы — мозгова́я оболо́чка
ми эшчәнлеге — мозгова́я де́ятельность
2) перен. голова́, созна́ние; ум, рассу́доканың миендә капма-каршы ике хис — в его́ голове́ (в созна́нии) два противополо́жных чу́вства
башында миең булсын — име́й ум (рассу́док)
3) кул. мозги́кыздырылган ми — жа́реные мозги́
•- ми сүрүе••ми кабару (кызу, күперү) — быть ошара́шенным (потрясённым) чем-л.
ми кибү (күгәрү) — см. ми түнү
ми кузгалу (селкенү, төшү) — сотрясе́ние мо́зга
мигә сеңү (сеңеп калу) — вре́заться в па́мять
мие йомшак — слаб умо́м
мие черегән — безмо́зглый, бестолко́вый, тупо́й
мие юк — безмо́зглый; бестолко́вый
миен саву (сыгу) — выжима́ть/вы́жать мозг (т. е. жестоко эксплуатировать ум, знания учёного человека, хорошего специалиста)
миен су алган — рехну́лся, тро́нулся
миенә тай типкән — ненорма́льный, мозги́ набекре́нь
миенә ярып салсаң да — хоть кол на голове́ теши́ кому-л.
мине черетү (әйләндерү) — моро́чить го́лову, пу́дрить мозги́
- ми түнүII сущ.; муз.ми (третий звук музыкальной гаммы, а также нота, обозначающая этот звук) -
17 ми сүрүе
-
18 орлык
сущ.1) бот. се́мя, се́мечко || семенно́й; зерно́, зёрнышко уменьш.-ласк.чәчәк орлыклары — семена́ цвето́в
орлык чүпләү — клева́ть зерно́ ( о птицах)
карбыз орлыклары — се́мечки арбу́за
орлык сыеклыгы — семенна́я жи́дкость
орлык тартмачыклары — семенны́е коро́бочки
2) с.-х. семена́ мн. || семенно́йчәчүлек орлыклары — посевны́е семена́
орлыкка калдыру — оставля́ть на семена́
орлыкларны җылыту — обогре́в семя́н
орлык салу — засы́пка семя́н
орлык бодае — семенна́я пшени́ца
орлык фонды — семенно́й фонд
3) физиол. се́мя, спе́рма || семенно́йсм. тж. мәниорлык чыгару юлы — семявынося́щий прото́к
орлык куыкчыгы — семенно́й пузырёк
4) зерно́, зёрнышко || зерново́йорлык чистарту машинасы — маши́на для очи́стки зерна́
5) диал. конопля́ посевна́я, конопля́ное се́мя || конопля́ныйорлык пәрәмәче — шаньга́, пригото́вленная с толчёным конопля́ным се́менем
орлык мае — конопля́ное ма́сло
орлык оны — конопля́ная мука́
6) бот. зерно́вка7) перен.; разг. поро́да; пото́мок, пото́мство•- орлык җитен
- орлык кабыгы
- орлык коңгызы
- орлык күбәләге
- орлык сабы
- орлык суган
- орлык тазарткыч
- орлык чистарткыч
- орлык тергезү
- орлык тышчасы
- орлык чыгару
- орлык юлы
- орлыкяны яфрагы
- орлык яргыч
- орлык арындыргыч
- орлык яру••орлыкгы Бохарада (Мәкәрҗәдә) түгел — найдётся; мо́жно сде́лать (изобрести, достать), букв. семена́ его́ не в Бухаре́ (Мака́рьеве)
-
19 туп
I сущ.волейбол тубы — волейбо́льный мяч
резин туп — рези́новый мяч
футбол тубы — футбо́льный мяч
туп уйнау — игра́ть в мяч
- туп уены- туп чөю II сущ.1) пу́шечное ядро́, артиллери́йский снаря́дтуп ату — стреля́ть ядро́м, снаря́дом
туп яудыру — осыпа́ть (обстре́ливать) снаря́дами
2) пу́шка, артиллери́йское ору́диетуп көпшәсе (көбәге) — ствол пу́шки
авыр туп — тяжёлое ору́дие
кыр тубы — полево́е ору́дие
•••III сущ.туп азыгы (ите) — пу́шечное мя́со
1) уст. скопле́ние, сбо́рище; отря́д, гру́ппа (путников и т. п.)бер туп кеше — гру́ппа люде́й (только в конкретном знач.)
тубы белән — гурто́м, гру́ппой
2) диал.; см. табырмалларны тупка җыю — согна́ть скот в ме́сто сбо́ра
3) диал. тюк; руло́н, свя́зкаIVбер туп тал кабыгы — свя́зка коры́ и́вы
подр. глухому стуку (при спрыгивании человека с небольшой возвышенности)туп-туп (тупта туп) — о глухи́х уда́рах, сту́ках
- туп итү••туп итеп — вдруг, неожи́данно, бы́стренько
-
20 чилим
- 1
- 2
См. также в других словарях:
бозлавык — Яңгыр яки юеш кардан соң кинәт суыту аркасында тоташ боз кабыгы белән капланган җир өсте, тайгалак. с. Бозланган, боз кабыгы белән капланган … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
төчегән — 1. Агачның кабыгы һәм үзагачы арасындагы катлавында минераль һәм органик матдәләргә бай сыекча 2. Агачның кабыгы астында яшь, яңа ясалып килә торган лайлалы үзагач катлавы, яшь кайры; рус. Заболонь. ТӨЧЛЕГӘН КОҢГЫЗЫ – Агач кайрысын һәм төчлегәнен … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
төчлегән — 1. Агачның кабыгы һәм үзагачы арасындагы катлавында минераль һәм органик матдәләргә бай сыекча 2. Агачның кабыгы астында яшь, яңа ясалып килә торган лайлалы үзагач катлавы, яшь кайры; рус. Заболонь. ТӨЧЛЕГӘН КОҢГЫЗЫ – Агач кайрысын һәм төчлегәнен … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
вулканизм — Җир шары эченнән вулкан рәв. өскә күтәрелә яки җир кабыгы эчендә ката торган кайнар массаның хәрәкәте белән бәйләнгән күренешләр җыелмасы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
геосфера — Җирнең геологик тышчасы (атмосфера, гидросфера, Җир кабыгы, мантия, Җир үзәге) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җеназа — Үлгән кешене, мәетне ислам дине кушканча күмү йоласы. Үлгән кешене кабергә алып бара торган кешеләр төркеме, мәетне озату процессиясе Миңлекәйнең җеназасы артыннан йөгерде. Үлем җитем, кеше үлү җеназа фәлән юк шикелле. ҖЕНАЗА АГАЧЫ (КАБЫГЫ) –… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җирдән — – барган җиреннән ашамас җиреңнән ашарсың 27. терк. Җирдә тик утырасы җирдә. ҖИР АЛМАСЫ – диал. Бәрәңге. ҖИР ГРУШАСЫ – Топинамбур. ҖИР КАБЫГЫ – Җир шарының тышкы каты катламы. ҖИР КҮЧӘРЕ – Җирнең үзәге аша үтеп ике полюсны тоташтырган уйланма… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җиреннән — – барган җиреннән ашамас җиреңнән ашарсың 27. терк. Җирдә тик утырасы җирдә. ҖИР АЛМАСЫ – диал. Бәрәңге. ҖИР ГРУШАСЫ – Топинамбур. ҖИР КАБЫГЫ – Җир шарының тышкы каты катламы. ҖИР КҮЧӘРЕ – Җирнең үзәге аша үтеп ике полюсны тоташтырган уйланма… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кабак — I. Сабаклары җиргә ятып үрмәләп үсә торган, шар сыман яки озынча зур җимешле яшелчә. КЫНТАР КАБАГЫ – Тышкы күренеше белән шешәгә охшаш, ашарга ярамый торган кабак (кабыгы савыт итеп кулланыла) ; рус. Горлянка. II. КАБАК – Күз алмасын алгы яктан… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кабырчык — 1. Кайбер умырткасыз хайваннарның үзен саклый торган каты тышкы кабыгы. Нәрс. бул. катламлы тышчасы 2. Куыкчык бетон эчендә к. калмасын … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кайры — Агач кабыгы. КАЙРЫ БАЛЫ – Төчлегән. КАЙРЫ ТУН – Иләнгән тиредән тегелгән тышсыз тун … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
